Umysł uniwersalny
Claude Levi-Strauss, ojciec strukturalistycznej teorii kultury, wypracował metodę, którą stosował we własnej pracy terenowej [1]. Francuski uczony prowadził badania w rejonie Mato Grosso i dżungli amazońskiej, jakiś czas mieszkał wśród ludów Bororo i Guaycuru, zetknął się też bliżej z Nambikwara i Tupi-Kawahib.

Badania tradycyjnych kultur służyły Levi-Straussowi do zgłębiania wiedzy na temat myślowych struktur, które leżą u podstaw nie tylko kultur społeczeństw pierwotnych, ale także złożonych cywilizacji. Nowością w antropologii było przekonanie francuskiego badacza, że pomiędzy umysłowością człowieka pierwotnego i współczesnego nie ma zasadniczych różnic. Fundament kultury zachodniej jest dokładnie taki sam jak kultury ludu Bororo, Trobriandów czy pierwotnych plemion afrykańskich. Różnica leży tylko w tym, że w bardziej złożonej kulturze znacznie trudniej te struktury rozpoznać bo przysłania je bogaty dorobek cywilizacyjny. Badając kulturę tradycyjną dowiadujemy się zatem bardzo dużo o naszej kulturze – w „nagiej” formie widzimy to, co jest w niej ukryte.

Levi-Strauss postulował badania ahistoryczne (synchroniczne) – nie interesowały go zmiany, jakie w danej kultury zachodzą w toku ewolucji, ale to co pozostaje stałe. Dotrzeć do ukrytej struktury można jednak jedynie badając to, co jest dostępne „na wierzchu” – kulturowe opowieści, mity, zwyczaje, relacje między ludźmi, czy sposób w jaki organizują sobie oni przestrzeń do życia.

Badania relacji pokrewieństwa
Do najsłynniejszych analiz Levi-Straussa należą te dotyczące problemu awunkulatu. Awunkulat jest terminem oznaczający system organizacji rodziny, w którym istotną rolę odgrywa wuj, czyli brat matki. Z formalnego punktu widzenia to on jest właściwą „głową rodziny” a nie ojciec. Levi-Strauss badał warianty tej relacji odnosząc się do różnych społeczności tradycyjnych, z którymi zetknął się osobiście lub znał dzięki badaniom prowadzonym przez innych antropologów. Wykazywał, że zawsze mamy do czynienia ze strukturą czteroelementową, której towarzyszą dwie pary opozycyjnych wartości: relacje wuja i siostrzeńca, wuja i matki, ojca i matki oraz ojca i syna niezależnie od społeczności tworzą tą samą strukturę, w której zmienia się jedynie układ wartości. Struktura ta ma jednak głębszy sens: w optyce Levi-Straussa kultura jest systemem komunikacji łączącym mężczyzn, kobieta jest przedmiotem wymiany między nimi oraz punktem odniesienia dla całego układu. Pokazuje to poniższy graf.

Ważnym i oryginalnym elementem teorii Levi-Straussa są badania mitu [3]. W społeczeństwach niepiśmiennych mity mają ogromne znaczenie: są rezerwuarem kulturowej pamięci, wzorców zachowań, regulują rytm życia społeczności, budują tożsamość jednostki. Dla badaczy problematyczna jest wielość wersji danego mitu, niekompletność przekazów, brak konsekwencji. Spójna rekonstrukcja, zakładająca ewolucję konkretnego motywu mitologicznego, jest zazwyczaj niemożliwa. Strukturalizm stosuje jednak własną metodę badania mitu – asynchroniczną i ukierunkowaną na odszukanie tylko tego co uniwersalne. Levi-Strauss uważał, że aby zrozumieć dany mit, należy zebrać wszystkie jego wersje i potraktować je jako równie ważne. Analizując wszystkie warianty, można odnaleźć powtarzające się, stałe motywy i schematy, które odsłaniają istotę danego mitu. Wykazywał, że wszystkie opowieści mityczne, niezależnie od tego, z jaką kulturą mamy do czynienia, oddają uniwersalne, ponadczasowe konflikty, z którymi mierzymy się w naszym życiu.

Mitologiczne schematy możemy jednak odnaleźć także analizując zupełnie inne teksty kulturowe niż pisane, czy opowiadane. Badając kulturę ludu Bororo Levi-Strauss przyjrzał się dokładnie tradycyjnemu układowi wioski. Rozrysowanie jej struktury pokazało zależności niewidoczne podczas obserwacji zwykłego życia mieszkańców. Tymczasem układ wioski okazał się dokładnie odzwierciedlać złożony system klasyfikacji właściwy temu społeczeństwu oparty na mitologicznym obrazie świata, który zorganizowany jest zgodnie z parami opozycji natura-kultura oraz życie-śmierć [4].